Xói mòn đất, nghe có vẻ xa vời nhưng lại là một vấn đề cực kỳ gần gũi và gây ra không ít đau đầu cho các công trình xây dựng ở Việt Nam ta. Bạn cứ thử tưởng tượng xem, một ngày đẹp trời, sau một trận mưa lớn, tự nhiên thấy đất ở chân móng công trình nhà mình bị “rửa trôi” đi ít nhiều, rồi lâu dần thành hẳn những rãnh sâu hoắm, có đáng lo không cơ chứ? Đó chính là hậu quả nhãn tiền của việc xói mòn đất, một “kẻ thù thầm lặng” mà nếu không có Biện Pháp Phòng Chống Xói Mòn đất Trong Công Trình hiệu quả, nó có thể âm thầm phá hoại nền móng, gây ra những hậu quả khôn lường.

Vậy thì, xói mòn đất là gì mà đáng sợ đến vậy? Nó từ đâu mà ra và làm thế nào để chúng ta có thể “đối phó” được với nó trong các công trình xây dựng? Hãy cùng chúng tôi khám phá tất tần tật về vấn đề này, để bảo vệ công trình của bạn luôn vững chãi trước mọi thử thách của thiên nhiên nhé!

Xói mòn đất và “bài toán khó” cho công trình xây dựng

Xói mòn đất, nói một cách dễ hiểu, là quá trình đất bị bào mòn và cuốn trôi đi do tác động của các yếu tố tự nhiên như mưa, gió, dòng chảy nước, hoặc do chính hoạt động của con người gây ra. Trong lĩnh vực xây dựng, xói mòn đất đặc biệt nguy hiểm vì nó trực tiếp đe dọa đến sự ổn định và tuổi thọ của công trình.

Nguyên nhân nào gây ra xói mòn đất công trình?

Có rất nhiều “thủ phạm” gây ra xói mòn đất trong các công trình xây dựng, nhưng chủ yếu chúng ta phải kể đến những yếu tố sau:

• Mưa lớn và dòng chảy: Việt Nam mình là xứ sở của mưa nhiệt đới, mà mưa lớn thì lại là “khắc tinh” của đất. Nước mưa rơi xuống, chảy tràn trên bề mặt, cuốn theo lớp đất màu mỡ, đặc biệt là ở những khu vực đất dốc, chưa được gia cố.
• Địa hình dốc: “Dốc núi thì cao, dốc lòng người còn cao hơn”, nhưng dốc đất thì lại dễ bị xói mòn hơn. Độ dốc càng lớn, tốc độ dòng chảy càng mạnh, khả năng xói mòn càng cao. Các công trình trên đồi núi, sườn dốc luôn tiềm ẩn nguy cơ xói mòn lớn hơn.
• Loại đất: Không phải loại đất nào cũng “chịu chơi” được với mưa gió. Đất cát, đất pha cát thường rời rạc, dễ bị xói mòn hơn so với đất sét hoặc đất thịt.
• Thi công không đúng kỹ thuật: Trong quá trình xây dựng, việc đào bới, san lấp mặt bằng, nếu không được thực hiện đúng quy trình, không có biện pháp bảo vệ tạm thời, sẽ làm đất bị xáo trộn, mất đi lớp phủ thực vật bảo vệ, tạo điều kiện cho xói mòn xảy ra.
• Tác động của con người: Việc phá rừng, khai thác khoáng sản, xây dựng không kiểm soát… ở khu vực lân cận công trình cũng có thể làm thay đổi dòng chảy tự nhiên, tăng nguy cơ xói mòn.

Biện pháp chắn xói mòn đất công trình bằng rọ đá giúp bảo vệ nền móng vững chắc

Hậu quả “nhãn tiền” của xói mòn đất trong công trình

Xói mòn đất không chỉ làm mất đi lớp đất màu mỡ, mà còn gây ra hàng loạt những hậu quả nghiêm trọng khác cho công trình xây dựng, có thể kể đến như:

• Suy yếu nền móng: Đất bị xói mòn xung quanh móng, làm giảm khả năng chịu tải của nền móng, gây lún, nứt công trình, thậm chí sụt lở.
• Hư hỏng công trình: Xói mòn có thể làm hư hại các công trình phụ trợ như đường đi, vỉa hè, hệ thống thoát nước… Nghiêm trọng hơn, nó có thể gây sạt lở đất, vùi lấp công trình, gây thiệt hại về người và của.
• Ô nhiễm môi trường: Đất xói mòn bị cuốn trôi xuống sông, hồ, kênh rạch, gây bồi lắng, ô nhiễm nguồn nước, ảnh hưởng đến hệ sinh thái và đời sống người dân.
• Tăng chi phí sửa chữa: Khắc phục hậu quả xói mòn thường tốn kém hơn rất nhiều so với việc phòng ngừa ngay từ đầu. Chi phí sửa chữa, gia cố nền móng, khắc phục sạt lở có thể đội lên gấp nhiều lần so với dự toán ban đầu.

Chính vì những hậu quả nghiêm trọng như vậy, việc áp dụng biện pháp phòng chống xói mòn đất trong công trình là vô cùng cần thiết và quan trọng. Vậy, chúng ta có những “vũ khí” gì để chống lại “kẻ thù” xói mòn này?

“Bỏ túi” các biện pháp phòng chống xói mòn đất hiệu quả cho công trình

Để “đối phó” với xói mòn đất, chúng ta cần áp dụng một loạt các biện pháp, từ đơn giản đến phức tạp, tùy thuộc vào quy mô công trình, điều kiện địa hình, loại đất và mức độ nguy cơ xói mòn. Dưới đây là một số biện pháp phòng chống xói mòn đất trong công trình phổ biến và hiệu quả mà Địa kỹ thuật Hưng Phú muốn chia sẻ với bạn:

1. Biện pháp công trình: “Tường thành” vững chắc bảo vệ đất

Đây là nhóm biện pháp sử dụng các công trình xây dựng để ngăn chặn, giảm thiểu xói mòn đất. Một số biện pháp công trình thường được áp dụng bao gồm:

• Tường chắn đất: Xây dựng tường chắn bằng bê tông, gạch, đá hộc, rọ đá… để giữ đất, ngăn chặn sạt lở ở những khu vực đất dốc. Tường chắn đất đặc biệt hiệu quả trong việc ổn định mái dốc taluy, bảo vệ nền móng công trình.
• Bậc cơ: Thiết kế mái dốc taluy thành các bậc cơ, vừa giảm độ dốc, vừa tạo bề mặt bằng phẳng để trồng cây, hạn chế dòng chảy tập trung và xói mòn.
• Rãnh thoát nước: Xây dựng hệ thống rãnh thoát nước mặt, rãnh đỉnh, rãnh biên… để thu gom và dẫn dòng nước mưa ra khỏi khu vực công trình một cách có kiểm soát, tránh để nước chảy tràn lan gây xói mòn.
• Công trình tiêu năng: Sử dụng các công trình tiêu năng như bậc nước, bể tiêu năng… để giảm tốc độ dòng chảy, hạn chế năng lượng xói mòn của dòng nước.
• Sử dụng vật liệu địa kỹ thuật: Các loại vật liệu địa kỹ thuật như vải địa kỹ thuật, lưới địa kỹ thuật, ô địa kỹ thuật… ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong kiểm soát xói mòn. Vải địa kỹ thuật có thể dùng để gia cố mái dốc, phân tách lớp đất, lọc nước. Lưới địa kỹ thuật tăng cường độ ổn định của đất. Ô địa kỹ thuật tạo thành các ô chứa đất, giữ đất không bị trôi.

2. Biện pháp sinh thái: “Áo giáp xanh” tự nhiên bảo vệ đất

Nhóm biện pháp này tập trung vào việc sử dụng thực vật để bảo vệ đất, chống xói mòn một cách tự nhiên và bền vững. Các biện pháp sinh thái bao gồm:

• Trồng cây phủ xanh: Trồng cỏ, cây bụi, cây gỗ nhỏ trên các mái dốc, bờ kè, khu vực đất trống… Rễ cây giúp giữ đất, tán lá che chắn mưa, giảm tác động trực tiếp của mưa lên bề mặt đất.
• Thảm thực vật: Sử dụng thảm thực vật nhân tạo hoặc tự nhiên để phủ bề mặt đất, đặc biệt hiệu quả trên các mái dốc taluy, bờ kênh, mương. Thảm thực vật vừa bảo vệ đất, vừa tạo cảnh quan xanh mát.
• Rừng phòng hộ: Trồng rừng phòng hộ ở những khu vực xung quanh công trình, đặc biệt là ở đầu nguồn nước, để điều hòa dòng chảy, giảm nguy cơ xói mòn và sạt lở.

Biện pháp sinh thái không chỉ hiệu quả trong việc kiểm soát xói mòn mà còn mang lại nhiều lợi ích khác như cải thiện cảnh quan, tạo môi trường sống cho động vật hoang dã, và góp phần vào việc bảo vệ môi trường.

3. Biện pháp canh tác nông lâm kết hợp: “Kết hợp hài hòa” giữa sản xuất và bảo vệ đất

Đối với các công trình ở khu vực nông thôn, hoặc các dự án nông nghiệp, lâm nghiệp, việc áp dụng các biện pháp canh tác nông lâm kết hợp có thể mang lại hiệu quả kép. Ví dụ:

• Canh tác theo đường đồng mức: Trên đất dốc, canh tác theo đường đồng mức, tạo thành các luống ngang dốc, giúp giữ nước và đất, giảm xói mòn.
• Nông nghiệp bậc thang: Biến đổi đất dốc thành các bậc thang để canh tác, vừa giảm độ dốc, vừa tạo bề mặt bằng phẳng, hạn chế xói mòn và tăng khả năng giữ nước.
• Trồng cây chắn gió: Trồng các hàng cây chắn gió xung quanh khu vực canh tác, giảm tốc độ gió, hạn chế xói mòn do gió.
• Che phủ đất: Sử dụng rơm rạ, cỏ khô, tàn dư thực vật… để che phủ bề mặt đất sau khi thu hoạch, giúp giữ ẩm, giảm bốc hơi nước và bảo vệ đất khỏi tác động trực tiếp của mưa nắng.

Lựa chọn biện pháp nào cho công trình của bạn?

Không có một “công thức chung” nào áp dụng cho tất cả các công trình khi lựa chọn biện pháp phòng chống xói mòn đất. Việc lựa chọn biện pháp phù hợp cần dựa trên nhiều yếu tố, bao gồm:

• Đặc điểm công trình: Quy mô, loại hình công trình, vị trí địa lý, tuổi thọ công trình…
• Điều kiện tự nhiên: Địa hình, độ dốc, loại đất, khí hậu, lượng mưa, gió…
• Chi phí và nguồn lực: Ngân sách đầu tư, vật liệu sẵn có, nhân lực thi công…
• Yêu cầu về thẩm mỹ và môi trường: Mức độ ưu tiên về cảnh quan, bảo vệ môi trường, tính bền vững…

Thông thường, để đạt hiệu quả cao nhất, chúng ta nên kết hợp nhiều biện pháp khác nhau, cả biện pháp công trình, biện pháp sinh thái và biện pháp canh tác nông lâm kết hợp (nếu phù hợp). Ví dụ, ở khu vực mái dốc taluy, chúng ta có thể kết hợp xây tường chắn đất rọ đá ở chân dốc để gia cố, sau đó trồng cây phủ xanh trên mái dốc để tăng cường khả năng bảo vệ.

Lời khuyên từ chuyên gia: Theo Tiến sĩ Nguyễn Văn An, chuyên gia về địa kỹ thuật và kiểm soát xói mòn, “Việc phòng chống xói mòn đất cần được xem xét ngay từ giai đoạn thiết kế công trình. Lựa chọn giải pháp phù hợp, thi công đúng kỹ thuật và duy trì bảo dưỡng thường xuyên là chìa khóa để đảm bảo hiệu quả lâu dài.”